Niet naar de stembus

Straathandel in Uzhgorod

Hebt u een idee wat in de associatie-overeenkomst met Oekraïne staat? Ik niet, maar vorige week kreeg ik wel een mail waarmee ik een stembiljet kan aanvragen om mee te stemmen in het referendum dat Nederland daar volgend jaar over organiseert. Ik had er helemaal niet bij stilgestaan, maar bij nationale referenda hebben Nederlanders in den vreemde ook stemrecht. En dus sta ik voor de dringende vraag: wil ik daaraan meedoen of niet? Het gaat nota bene om een Europese kwestie, die me in Boedapest net zo hard aangaat als in Amsterdam.
Het probleem is: ik weet zeker dat ik tegen de tijd dat ik het stembiljet moet invullen, nog steeds niet weet wat in dat verdrag staat. U ook niet, dat geef ik u op een briefje. Ik heb de tekst namelijk net opgezocht. Het is een lijvig document van honderden pagina's met 486 artikelen plus nog eens 34 bijlagen die ieder weer hun eigen rits artikelen hebben, en ook nog eens drie protocollen met talloze artikelen. Van alles komt erin aan bod, van visa, handel en grensreguleringen tot mijnbouw, auteursrechten en de wijze waarop facturen moeten worden ingevuld. En dat allemaal in het soort taal waar zelfs iemand die aan chronische slapeloosheid lijdt, van in slaap valt. Probeer het vannacht maar, als u niet kunt slapen (of sla onderstaande, schuingedrukte tekst gewoon over):

De voor de toepassing van dit protocol in aanmerking te nemen eenheid is het product dat bij het vaststellen van de indeling in de nomenclatuur van het geharmoniseerd systeem als de basiseenheid wordt beschouwd.

Hieruit volgt dat:

a. wanneer een product, bestaande uit een groep of verzameling van artikelen, onder een enkele post van het geharmoniseerd systeem wordt ingedeeld, het geheel de in aanmerking te nemen eenheid vormt;

b. wanneer een zending uit een aantal identieke producten bestaat die onder dezelfde post van het geharmoniseerd systeem zijn ingedeeld, elk product voor de toepassing van dit protocol afzonderlijk moet worden genomen.

2. Wanneer volgens algemene regel 5 voor de interpretatie van het geharmoniseerd systeem de verpakking meetelt voor het vaststellen van de indeling, telt deze ook mee voor het vaststellen van de oorsprong.

Helder toch? Ik kreeg ooit van iemand een link naar een Engelstalige samenvatting. Die was 'maar' tien pagina's lang en ik geef toe, wel iets, maar niet veel sprankelender geschreven.

Maar goed, wat in de overeenkomst in ieder geval niet in aan bod komt (zeg ik. vertrouwend op mensen die klaarblijkelijk de moeite hebben gedaan om dat document wel te lezen) is datgene waar veel tegenstanders bang voor zijn, namelijk toetreding van Oekraïne tot de EU. Herman van Rompuy, de vorige voorzitter van de Europese Raad, zei in 2013 weliswaar dat Oekraïne "op termijn zal worden zoals de andere nieuwe lidstaten". Maar in de huidige associatie-overeenkomst komt toetreding niet aan de orde, die beperkt zich tot nauwere samenwerking. De EU heeft trouwens veel meer associatie-overeenkomsten, bijvoorbeeld met Israël, maar zelden vreest iemand dat Israël binnenkort EU-lid wordt.
Als het wel over EU-lidmaatschap zou gaan, zou ik zeker tegen stemmen. Het lijkt me geen goed idee om een land dat aan zijn oostgrens in een oorlog verwikkeld is en waar de democratie maar zo-zo functioneert in de EU op te nemen. Persoonlijk had ik het ook niet zo gek gevonden als de EU in de afgelopen jaren vaker ook wat kritischer naar nieuwe leden had gekeken en wat langer had nagedacht alvorens zo enorm uit te breiden. Misschien was het verstandig geweest om met een aantal landen wel verdragen over nauwere samenwerking af te sluiten maar hen  geen volledig lidmaatschap met politieke invloed te geven. Zoiets als Zwitserland en Noorwegen, die economisch nauw verweven zijn met de EU, maar politiek niet.
Maar als we het niet over toekomstig lidmaatschap hebben, waar gaat het dan wel over? Aangezien ik dat verdrag zelf dus niet ga lezen, moet ik vertrouwen op wat anderen daarover schrijven. En ik moet erop vertrouwen dat die anderen dat verdrag wel echt gelezen hebben. Behalve de oneliners van Geen Peil zijn er inmiddels tal van andere artikelen die de kwestie uitgebreider belichten. Een aardige vond ik een stuk in de Correspondent, dat ingaat op de claims van Geen Peil. Maar of ik op basis van krantenartikelen nou een gemotiveerde stem kan uitbrengen over zo'n complex onderwerp? Dat lijkt me wat dun.
Ik heb het eigenlijk niet zo op referenda, en dit referendum is een goed voorbeeld waarom niet. Ingewikkelde kwesties die eigenlijk een studie van lange documenten vereisen, lenen zich niet echt voor een volksraadpleging. Hoeveel mensen hebben ooit de Europese grondwet gelezen? Vrijwel niemand. Toch hebbende Nederlanders hem in een referendum massaal afgewezen.

Dit referendum wordt daar een herhaling van. Slechts een handjevol mensen die straks gaat stemmen, doet dat omdat ze echt weten waar ze voor of tegen zijn. De meesten zullen op zijn best een paar facebook-posts over het onderwerp lezen en stemmen op emoties die deels weinig met het verdrag te maken hebben: ze zijn tegen voor of juist tegen Europa, Brussel geeft teveel geld uit, ze zijn bang dan 'ze (de Oekraïners dus)' onze banen komen pikken, ze vertrouwen 'die politici' allemaal voor geen cent, ze zien juist nieuwe kansen voor het bedrijfsleven, ze zijn bang dat we Putin zullen vertoornen, of ze denken juist dat we zo sterker komen te staan tegenover Putin,
En referenda over simpele kwesties dan? Hongarije is een goed voorbeeld van een land waar je ziet hoe dat kan uitpakken. In 2008 werd op initiatief van de oppositie een referendum gehouden over de door de regering ingevoerde bijdrage bij doktersbezoek. Het ging om 300 forint, toen €1,20, per bezoek. Het systeem heeft een paar maanden bestaan en had duidelijk voordelen: artsen verdienden plotseling legaal meer, het beruchte 'dankbaarheidsgeld', het envelopje met geld voor de dokter, verdween en veel artsen investeerden een deel van de extra verdiensten in de modernisering van hun praktijk. De kwestie was simpel en eenvoudig te begrijpen, maar ja, vraag mensen of ze geld willen betalen of het liever gratis krijgen, en de kans dat ze voor gratis kiezen is natuurlijk gigantisch. Dat gebeurde toen ook. Sindsdien wordt er nauwelijks nog geïnvesteerd en zijn Hongaarse artsen massaal naar het buitenland vertrokken.
En dan zijn er natuurlijk nog referenda over lokale, bestuurlijke kwesties. Waarom zouden mensen op lokaal niveau niet mogen stemmen over de bouwplannen voor een nieuwe gevangenis? Daar lijkt weinig tegen, maar feit is de meeste mensen het nut van gevangenissen inzien, behalve als die vlakbij hun eigen huis komt te staan. Vooral niets als dat huis een koopwoning is, want stel je voor dat de waarde daarvan naar beneden gaat. Het hemd is altijd nader dan de broek, maar uiteindelijk moet zo'n gevangenis toch gebouwd kunnen worden.
Blijft de vraag, wat doe ik met die mail over dat stembiljet? Eerlijk is eerlijk, ik ben er nog niet helemaal uit en voorlopig suddert het aanvraagformulier nog even in mijn inbox. Maar als ik mezelf nog eens nalees, denk ik toch dat het referendum het uiteindelijk zonder mijn stem gaat doen.