De kleren van de keizer

Genoeg van het gefoezel!

Feodaal. Zo omschrijft econoom Tamás Mellár de visie achter het beleid van de Hongaarse premier Orbán. Enkele weken geleden organiseerde Mellár, hoogleraar in Pécs, daar een demonstratie tegen de geplande belasting op internetverkeer. Op diezelfde dag gingen in Boedapest tienduizenden de straat op. Het bleek de eerste van een reeks demonstraties tegen Orbán. “Veel demonstranten hadden zich nooit eerder met politiek bezig gehouden. Het is als het sprookje over de nieuwe kleren van de keizer: plotseling ziet iedereen dat hij helemaal geen kleren aan heeft,” zegt Mellár.

Dat geldt trouwens ook voor hemzelf. Mellár geloofde in Orbán. Tijdens diens eerste regering tussen 1998 en 2002 was hij hoofd van het Hongaarse Statistische Bureau. Hij was een van de oprichters van Fidesz-denktank Századvég en liep in 2006 mee in de demonstraties tegen de toenmalige premier Ferenc Gyurcsány. Later adviseerde hij Orbán op economisch gebied. Of dat veel invloed had, betwijfelt hij achteraf: “Het is geen man die kritiek luistert.” Een hogere partijfunctionaris trok hem ooit letterlijk aan zijn jasje omdat hij Orbán had tegengesproken.

In 2010 was hij nog vol hoop dat Fidesz met zijn tweederde meerderheid in het parlement echt een positieve verandering zou brengen. De omslag kwam voor hem toen hij constateerde dat Századvég als witwasmachine werd gebruikt. Bedrijven betaalden volgens hem voor nooit uitgevoerde onderzoeken en de inkomsten daarvan verdwenen naar elders. Századvég ontkent die beschuldiging overigens en zegt Mellár wegens smaad aan te willen klagen, al heeft deze daar tot nu toe niets officieel over vernomen.

De internetprotesten kwamen volgens Mellár voor Orbán duidelijk als verrassing. Tot nu toe was verzet tegen regeringsplannen altijd minimaal, ook bij ingrijpende maatregelen. Zo gaf niemand een kik toen de private pensioenen werden genationaliseerd en het geld gebruikt voor de vermindering van de staatsschuld, of toen talloze boeren hun bedrijf kwijtraakten omdat de door hen gepachte landbouwgrond werd herverdeeld onder regeringsaanhangers.

Maar plots stonden daar tienduizenden op straat omdat de regering een halve euro per gedownloade gigabyte internetverkeer plande. De belasting verdween van tafel, maar mensen waren wakker geschud. In Boedapest, maar ook in meerdere provinciesteden en zelfs in Londen en Amsterdam betoogden afgelopen weken talloze mensen. Allemaal landverraders, aldus een lokale politica van regeringspartij Fidesz in Pécs. Er doen in Fidesz-kringen verhalen de ronde over buitenlandse organisaties of inlichtingendiensten die de demonstraties hebben gefinancierd. Alsof het versturen van een Facebookbericht zoveel geld kost.

Er zit geen oppositiepartij achter de protesten en een echte focus hebben ze. Daardoor duiken er steeds nieuwe thema’s op. Mensen demonstreren tegen corruptie en tegen Orbáns vriendschappelijke relaties met Putin, voor de EU, maar ook tegen plannen om VWO-scholen te sluiten ten gunste van vakscholen. Het doel: minder eindexamenkandidaten en meer scholieren met een vakdiploma. Industriële productie met goedkope arbeidskrachten moet volgens de regering de ruggengraat van de Hongaarse economie worden, naar Chinees voorbeeld.

De bewering dat daarmee de kansen van jongeren op de arbeidsmarkt verbeteren, snijdt volgens Mellár geen hout. Volgens statistieken is de werkloosheid onder mensen met een vakdiploma juist hoger en verdienen ze veel minder dan leeftijdsgenoten met een eindexamen. Hij vermoedt eerder dat de regering hoogopgeleiden als bedreiging ziet. “Ze willen een samenleving van laagbetaalden in de werkverschaffing en van simpele handarbeiders, mensen die zonder eigen mening, en een kleine elite bestaande uit eigen aanhang die wordt gekocht met goede baantjes en posities. Wie het daar niet mee eens is, kan naar het buitenland vertrekken.” Zo zag het feodale Hongarije er ook uit, zegt hij.

Het beleid ten aanzien van universiteiten wijst volgens hem in die richting. Universiteiten hebben afgelopen jaren fors moeten bezuinigen, het aantal studieplaatsen is drastisch verminderd en het aantal studiebeurzen ook. Alleen de door de regering opgerichte universiteit voor ambtenaren en de katholieke en protestantse universiteiten kregen meer geld. En daar zit Orbáns aanhang.

“Wat betreft de internetbelasting kan natuurlijk dat ze gewoon meer geld nodig hadden. Maar ik ben pessimistisch. Het zit hen niet lekker dat je via het internet makkelijk sociale contacten legt en aan informatie uit de hele wereld kunt komen,” zegt Mellár.

Dat klopt. Na de eerste demonstraties vroeg staatssecretaris László L. Simon vroeg zich prompt af hoe het eigenlijk staat met de Hongaarse waarden op dat internet. Die gaan verloren in de cloud, en dat moet anders, meende hij. Jongeren zouden zich bijvoorbeeld niet bij Facebook maar bij het Hongaarse sociale netwerk IWIW moeten aansluiten. Helaas voor de staatssecretaris: dat netwerk bestaat al lang niet meer. De man erachter was een van de organisatoren van de recente demonstraties.   

In plaats van internetbelasting wil Simon nu een “nationale consultatie”over de waarden op het internet. Eerdere nationale consultaties bestonden uit simpel enqueteformulieren die alleen Fideszaanhangers massaal invulden. Dat zijn, nu de jeugd wegloopt, in groeiende mate gepensioneerden zoals Mellárs eigen moeder, die, zegt hij, echt boos op hem is: "Zij heeft vijf procent pensioenverhoging gehad en ziet absoluut niet waarom mensen ontevreden zijn". Het zijn mensen met nog minder ervaring op het wereldwijde web dan de staatssecretaris. Ze zullen zijn zorgen ongetwijfeld delen.