CORRUPTIE?

Een Nederlandse studente die in Budapest een scriptie schrijft over het verband tussen corruptie en politiek, wilde van mij weten of de corruptie in Hongarije volgens mij erger was geworden, of juist minder erg.
Goede vraag. Het probleem met corruptie is dat je het verschijnsel zelf niet kunt meten. Dat hoort nu eenmaal bij illegale activiteiten, die worden niet bij de belasting opgegeven en strafrechtelijk onderzoek naar corruptie is ook al niet simpel. Het enige dat je kunt meten en in cijfers kunt weergeven, is in hoeverre mensen denken dat er in hun land sprake van corruptie is.
Als mensen denken dat er weinig corruptie is, mag je aannemen dat ze het verschijnsel in hun dagelijkse leven zelden tegen komen en dat er dus ook niet zoveel gaande is. Als mensen zeggen dat er volgens hen veel corruptie is, kun je de conclusie trekken dat ze er vaak mee te maken hebben, en corruptie dus een normaal verschijnsel is.
Maar er spelen ook andere factoren mee. Politici en de pers, bijvoorbeeld. Als politici hun opponenten regelmatig van corruptie beschuldigen, en de kranten die beschuldigingen klakkeloos overnemen zonder te onderzoeken of er iets van klopt, kun je als lezer denken dat er ontzettend veel corruptie is, zonder dat je in je dagelijkse leven vaak met het verschijnsel te maken hebt.
Dat is in Hongarije een beetje het geval. Hongaren denken dat de corruptie in hun land groot is, terwijl de corruptie in hun dagelijkse corruptie de afgelopen jaren aantoonbaar is afgenomen.
Onder het communisme moest je jaren wachten op een telefoonaansluiting. Als je dus iemand kende die voor je kon regelen dat het sneller ging (in ruil voor een wederdienst, niet voor geld), dan maakte je natuurlijk gebruik van zo'n weggetje. Veel mensen hebben dat waarschijnlijk niet als corruptie ervaren. Er was tekort aan van alles, en om dat soort problemen op te lossen, zocht je iemand die de juiste contacten had. Zo iemand deed wat voor je, en als hij een tijdje later bij je aankwam voor een wederdienst, dan hielp je hem ook. Logisch toch?
Maar het was natuurlijk niet meer dan verkapte corruptie. Degenen die het pech hadden niemand te kennen die auto-onderdelen kon leveren, of bouwmateriaal, of een mannetje dat bij de gemeente werkte en in het weekend wel even kon komen helpen met de buldozer van de plantsoenendienst, konden op hun telefoonaansluiting of hun paspoort wachten tot ze een ons wogen.
Nu staan de maatschappijen te dringen om je een telefoon te verkopen. En de wet is zo geregeld dat je je paspoort binnen luttele dagen kunt afhalen. Daar hoef je niets meer voor te regelen, daar hoef je geen geld voor te schuiven, dat gaat gewoon vanzelf. Een nieuwe auto is geen gunst meer, maar een ding dat je kunt aanschaffen als je genoeg gespaard hebt. En anders staan de kredietverleners te dringen.
In alle jaren dat ik in Hongarije woon, heb ik welgeteld twee keer meegedaan aan corruptie. De eerste keer was direct na aankomst in Budapest, in 1990. De douaneman die onze verhuisboedel kwam inklaren (thuis!) vroeg, voor hij zijn handtekening onder het inklaringsformulier zette, heel bescheiden of we de taxi voor hem konden betalen. Het ging om iets van 2,50 gulden, één euro. Dat hebben we gedaan.
De tweede keer ging het om een agent die ons, op een snikhete zomerdag terwijl we met een auto vol kinderen zaten, dreigde mee naar het bureau te nemen nadat we door rood waren gereden. Het sloeg nergens op, en als ik alleen was geweest zou ik met alle liefde gekeken hebben wat er gebeurd zou zijn als ik néé had gezegd. Maar met een huilende baby in de auto... Als wraak hebben we hem het geld heel zichtbaar voor iedereen in zijn handen gedrukt, wat hij héél vervelend vond.
Maar ik heb nog nooit geld op tafel hoeven leggen om iets voor elkaar te krijgen. Misschien waren sommige procedures sneller gegaan als ik wel had betaald, maar omdat ik dat nooit uit heb geprobeerd, kan ik daar niets over zeggen. Hoewel ik in dit blog vaker heb geschreven over situaties waarin zaken moeizaam gingen, ben ik tegenwoordig vaak verbijsterd hoe snel problemen soms opgelost kunnen worden.
Een per e-mail ingediende klacht over een kapotte hoofdkraan leidde ertoe dat anderhalf uur later twee monteurs voor de deur stonden om de zaak te repareren. We konden ze niet eens een fooi geven: toen ze klaar waren stak één van hen zijn hoofd om de deur om dat te melden en weg waren ze.
Wel merk ik, dat Hongaren er vaak van overtuigd zijn dat je er zonder corruptie niet komt. Toen wij samen met onze buren een bouwvergunning aanvroegen voor de verbouwing van ons huis, werd die in eerste instantie op esthische gronden afgewezen. Nu vond ik het ontwerp dat we hadden ingediend - naar een idee van de buurman - zelf ook lelijk, dus ik had wel begrip voor die afwijzing (sterker nog, hij kwam me niet slecht uit). Onze Hongaarse buurvrouw was er echter van overtuigd dat de ambtenaren geld wilden. Ik stelde voor een nieuw ontwerp in te dienen. En zowaar: dat werd goedgekeurd.
Maar een serieus probleem is, dat regelingen vaak onduidelijk zijn en bovendien constant veranderen en besluiten vaak onvoldoende worden gemotiveerd. Zelfs als er géén sprake is van corruptie, leidt dat ertoe dat mensen vaak het gevoel hebben dat er iets niet klopt.
Dat geldt in het klein, maar dat geldt helemaal in het groot. Als staatsbedrijven worden verkocht zonder dat de prijs openbaar wordt gemaakt, is het begrijpelijk dat mensen denken dat er iets niet klopt. Ondoorzichtige besluitprocedures hóeven niet altijd te betekenen dat er corruptie is, maar bevorderen dat idee wel. En zolang politici weigeren daar iets aan te doen, zullen andere politici dat aangrijpen om beschuldigingen van corruptie te doen. Misschien terecht. Misschien ook niet.