Haiders partij droomt over Oostenrijks presidentschap

FPÖ-verkiezingsbijeenkomst in Salzburg

De bierkelder waar de Oostenrijkse FPÖ-presidentskandidaat Norbert Hofer zijn Salzburger verkiezingstoespraak houdt, staat blauw van de rook. Grote pullen bier, worsten en schnitzels, geweien aan de wand, hoempapamuziek, Lederhosen, jagersjasjes en dirndljurken, alle clichés komen langs en zo hoort het ook, want dit is waar Hofer voor staat: de 'autochtone' Oostenrijker. "Deine Heimat braucht dich jetzt" aldus een groot affiche boven het podium.
De  verkiezingen moeten nog plaatsvinden, maar de sfeer in Salzburg een week geleden was al euforisch alsof de overwinning al behaald was. Niet ten onrechte: alle opiniepeilingen wijzen erop dat Hofer, kandidaat van de extreemrechtse Vrijheidspartij, bij eerste ronde van de Oostenrijkse verkiezingen vandaag op de eerste of tweede plaats zal eindigen. In een campagne die gedomineerd wordt door de vluchtelingenproblematiek en waarin partijen elkaar overschreeuwen met maatregelen om de Oostenrijkse grenzen af te sluiten, maakt Hofer geen slechte kans de tweede ronde ook te winnen. Dat de Hofburg, het presidentieel paleis, binnen handbereik is, had niemand in de FPÖ begin dit jaar durven bevroeden. Aanvankelijk aarzelde Hofer zelfs of hij zich wel in de kansloos lijkende presidentsrace zou mengen.
De licht hinkende Hofer - hij raakte ooit zwaar gewond in een paraglidingongeluk - benadrukt graag hoe gewoon hij is. Hij is de politicus die als ervaringsdeskundige opkomt voor de rechten van gehandicapten. Zijn vrouw kan soms niet mee op campagne kan omdat ze als bejaardenverzorgster vroege dienst heeft. "Hij lijkt de ideale schoonzoon. Maar hij is ook de man achter het in 2011 verschenen FPÖ-Handboek, waarin Oostenrijkers uitdrukkelijk worden omschreven als 'deel van het Duitse Volk'. Dat is een omstreden passage die Jörg Haider in het verleden juist had geschrapt" zegt Groene-politicus Karl Öllinger die zich uitvoerig heeft verdiept in Hofers politieke standpunten.
Hofer is geen bijzonder begenadigd spreker, maar dat hoeft ook niet. Hij weet wat zijn aanhang willen horen. Niet alleen vluchtelingen, maar ook 'gastarbeiders' moeten naar huis. Het is een oud FPÖ-thema dat versterkte kracht krijgt door de vluchtelingen. De grenzen moeten dicht om 'economische asielzoekers' en 'moslimterroristen' tegen te houden en er moet een einde komen aan 'de dictatuur van Brussel'. Iedereen juicht als Hofer uithaalt naar de gevestigde politieke orde, de socialistische SPÖ en de christendemocratische ÖVP de twee partijen die sinds de Tweede Wereldoorlog vrijwel permanent samen aan de macht waren.

Verkiezingsaffiche van Hofer in Tirol

Nou staat de FPÖ-aanhang niet alleen in haar afkeer van die gevestigde orde. Minstens even opmerkelijk als Hofers opkomst is de kansloosheid van de SPÖ-kandidaat Rudolf Hundstorfer en ÖVP-kandidaat Andreas Khol. Volgens de laatste opiniepeilingen zijn ze samen goed voor 26 procent van de stemmen. De koploper in de peilingen, de bedachtzame groene econoom Alexander van der Bellen, staat op 25 procent, Hofer op 24 en de nummer drie op de populariteitslijst, de partijloze voormalige rechter Irmgard Griss, op 22 procent.
Niet alleen de SPÖ- en ÖVP-presidentskandidaten, ook hun partijen scoren slecht. Decennia lang konden ze vrijwel automatisch rekenen op de politieke meerderheid. Nu staan ze volgens de peilingen net iets boven de 40 procent, een historisch dieptepunt. In Oostenrijk wordt al gesproken over het einde van de Tweede Republiek, het politieke bestel waarin sinds de oorlog vrijwel ieder besluit en ieder baantje het resultaat is van die grote coalitie tussen SPÖ en ÖVP.
Samenwerking lijkt plaats te maken voor politieke polarisatie. Van der Bellen staat voor alles wat Hofer verafschuwt: milieuzorg, tolerantie voor minderheden en solidariteit met zwakkeren, ook als dat geen Oostenrijkers zijn. Hofer noemde Van der Bellen een 'groene fascistische dictator' nadat die had gezegd dat hij als president niet zomaar een FPÖ-premier zou benoemen, ook niet als die partij de grootste zou worden.
Maar zelf wil Hofer een einde maken aan de Oostenrijkse praktijk van een staatshoofd dat iedereen vertegenwoordigt en dat boven de partijen staat: "Ik zeg het eerlijk, ik zal als president niet boven de partijen staan. Ik ben FPÖ door en door en als de regering het naar mijn mening niet goed doet, zal ik die ontbinden." Dat recht heeft de Oostenrijkse president. De handen in Salzburg gaan enthousiast op elkaar.