Studentenzelfbestuur als broedkamer voor de grote politiek

Universiteit van Szeged

Doorgeschoten democratie. Zo kun je de HÖK's, het Studenten Zelfsbestuur aan Hongaarse universiteiten het beste omschrijven. Na de val van het communisme in 1990 leek het een prachtidee om studenten hun eigen zaakjes te laten regelen. Maar lijsten met cupmaat, joodse neus en politieke voorkeur van eerstejaars studenten bij de HÖK op een faculteit in Boedapest of beschuldigingen over verkiezingsfraude en corruptie elders waren daarbij natuurlijk niet voorzien.
Geen Hongaarse student kan om de HÖK heen. Die regelt alles, van introductiekampen, feesten, sportclubs en studentencafés tot huisvesting, juridische hulp, studiebeurzen en internationale uitwisseling. Met een kwart van de stemmen in de senaat (het universiteitsbestuur) heeft de HÖK ook daar veel invloed, zelfs bij de benoeming van docenten. Met zoveel macht is het zo niet vreemd dat politieke belangen een grote rol spelen in de studentenorganisaties.
Hoewel de wet politieke activiteiten op de universiteit verbiedt, blijken universiteiten en studenten-zelfbestuur in praktijk juist vaak een politieke broedkamer. Nationalistische sentimenten zijn al anderhalve eeuw zeer sterk in de Hongaarse studentenbeweging, en daarom is het niet zo verrassend dat de leiders van de extremistische Jobbik elkaar in de HÖK in Boedapest vonden. Veel leden van regeringspartij Fidesz, waaronder premier Orbán zelf, stapten vanuit de universiteit direct over naar het parlement.
Zeker in kleinere steden is de HÖK een factor om rekening mee te houden. Szeged, een Zuid-Hongaarse stad met 150 duizend inwoners, heeft een studentenpopulatie van 30.000. Het studentenzelfbestuur wordt er sinds jaren geleid door Márk Török, een wat gezette eeuwige student met stoppelbaard. Critici schilderen hem als een lokale Godfather die carrières kan maken of breken. Als we in een café in de stad praten met een voormalig HÖK-lid, wil die niet dat Töröks naam tijdens het gesprek genoemd. Het lijkt behoorlijk overdreven, maar je weet maar nooit, meent hij, of het personeel niet meeluistert. Zijn vader doceert aan de universiteit en die wil hij niet in problemen brengen.
De universiteit is zwaar ondergefinancierd. De faculteit voor natuurkunde bijvoorbeeld ziet eruit alsof er dertig of veertig jaar geleden voor het laatst onderhoud is gepleegd. De verf bladdert van de muren, het meubilair stamt zichtbaar uit een communistische timmerfabriek. Maar de HÖK krijgt jaarlijks 3,5 miljard forint, (11 miljoen euro), veel geld voor een club die nauwelijks te controleren valt.
"Ze leggen hun plannen wel voor, maar zolang die binnen de wet blijven, kunnen we als senaat hooguit commentaar geven," zegt rector Gábor Szabó. In het enthousiasme over de nieuw verworven vrijheid begin jaren negentig stond niemand erbij stil dat ook democratie controlemechanismes nodig heeft. "Studentenorganisaties hebben toen misschien teveel macht gekregen," voegt Szabó er dan ook voorzichtig aan toe.
In 2011 demonstreerden zo'n 600 studenten nog tegen Töröks zoveelste herverkiezing. Ze eisten helderheid over de verkiezingsprocedure die de HÖK zelf opstelt, zoals de organisatie ook zelf de stemmen telt en de stembiljetten bewaart, zonder enige controle van buitenaf. Dat protest was tevergeefs en tegenwoordig lijkt onverschilligheid te overheersen.
Hongaarse studenten geloven niet echt meer in democratie, blijkt uit een recente opiniepeiling onder 1300 studenten. Daarbij sprak een derde onder omstandigheden een voorkeur voor een dictatuur uit. Nog een derde maakte het weinig uit of het land democratisch of autoritair bestuurd wordt.
Töröks critici beschuldigen hem van corruptie. Mede-HÖK-lid Ádám Patai noemt dat onzin. Hij noemt Török iemand die zich met hart en ziel inzet voor zijn medestudenten en somt op wat hij allemaal voor elkaar heeft gekregen: een spotgoedkope mensa, (inmiddels afgeschaft) gratis openbaar vervoer voor studenten, studentenkorting in lokale uitgaansgelegenheden.
Oké, Török schiet soms misschien wat door, zoals die keer dat hij zonder overleg met het faculteitsbestuur verbouwingswerkzaamheden liet doen in de kunstfaculteit. Maar dat ging, zegt Patai, alleen maar om het opknappen van een ongebruikte kelder om er een ontmoetingspunt voor studenten van te maken. Hij snapt niet echt waarom iemand zich daar zo druk over maakt.. En corrupt? Dat kan volgens hem niet eens: "Wij krijgen helemaal geen geld, maar moeten onze rekeningen indienen bij de universiteit die uiteindelijk betaalt."
Dat klopt, zegt Szabó. Maar gelijktijdig bestuurt de HÖK bestuurt ook een netwerk van bedrijven die op hun beurt weer een vinger in de pap hebben in de café's en andere uitgaansgelegenheden in de stad. Onlangs deed de universiteit ook aangifte vanwege een soort piramidespel waarbij de HÖK betrokken was. En, maar dat zegt Szabó niet, je kunt je geld ook ergens anders vandaan krijgen, van degenen met wie je als HÖK zaken doet, bijvoorbeeld.
Wat je ziet van Török's levensstijl doet overigens niet echt vermoeden dat hij erg veel geld te besteden heeft. Hij woont in een simpel appartement en kleedt zich niet overdreven. Szabó vermoedt dan ook de inmiddels 30-jarige studentenleider, die al aan zijn zoveelste studie bezig is omdat hij anders geen HÖK-president kan blijven, eerder vanwege de macht dan vanwege het geld zo aan zijn functie hangt. Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen deed een civiele organisatie bestaande uit oud-HÖK-leden mee. Zonder succes overigens." Maar ik denk dat hij uiteindelijk bredere politieke ambities heeft."