Eindexamenperikelen 1: alsof je een emmer leeggiet

Lintjesbal

Onze zoon doet dit jaar eindexamen en zijn klassenleraar had vorig jaar al gewaarschuwd: dat wordt niet alleen hard werken, maar betekent ook een behoorlijke aanslag op de portemonnee van de ouders. Want eindexamen doe je maar één keer in je leven en dat moet dus gevierd worden, en wel het hele jaar door.
Je kunt in Hongarije niet zakken, alleen eindigen met een bedroevend laag resultaat waarmee je geen enkele universiteit opkomt, dus hoe dan ook, dit is voor iedereen het laatste schooljaar, en dat is doorspekt met rituelen. Al die rituelen kosten uiteraard geld. Alsof je een emmer leeggiet.
Het eerste dat onze zoon te wachten staat, is het szalagavató-bal, het bal van de lintjesinwijding, eind november. In een grote sporthal krijgen alle twaalfdeklassers bij die gelegenheid een lintje opgespeld met het schoolembleem erop. Dat lintje mag je de rest van het jaar dragen, om aan de buitenwereld te tonen dat je eindexamenkandidaat van een bepaalde school bent.
Na die ceremonie volgt het bal. Daarvoor studeert de klas een gezamenlijke klassendans in, waarna jongens en meisjes apart een dans doen en samen met een danspartner een wals of twee tonen. Op veel scholen volgt daarna een programma met iets hips en moderns. Andere dans, andere kleding, al zal die bij moderne hiphop vaak uit eigen kast kunnen komen. Maar dansen moet geleerd worden, en per ingestudeerde dans moet je volgens de klassenleraar op pakweg 5000 forint (ruim 16 euro) lesgeld rekenen. Of je doet het natuurlijk zoals een vriendin, die op haar szalagavató gewoon weigerde mee te dansen. Kan ook.
Uiteraard kun je op een bal, of op de lintjesceremonie, niet in je oude kloffie verschijnen. Op veel scholen is het gebruik dat leerlingen voor de lintjesceremonie een soort gezamenlijke outfit kiezen - jongens allemaal in hetzelfde pak, meisjes allemaal in dezelfde rok en bloes (op hele traditionele scholen een soort matrozenpak, of iets met folkloristische borduurkunst) - die ook de rest van het eindexamen bij feestelijke gelegenheden dienst doet.
Daar blijft het niet bij, want voor het bal kleden ze zich uiteraard om. Op veel scholen verschijnen de jongens in rokkostuum ten dans en meisjes in baljurk. "Allemaal dezelfde?" vroeg een van de ouders op ouderavond wat bezorgd. Gelijke baljurken pakken natuurlijk aanzienlijk duurder uit. Je kunt jurken huren, maar verhuurbedrijven hebben zelden zomaar vijftien of meer gelijke baljurken in verschillende maten in voorraad. Bovendien is er in die tijd een zeer grote vraag naar baljurken. Alle scholen hebben per slot van rekening ongeveer op hetzelfde moment hun szalagavató.
Maar de school van onze zoon is gelukkig ruimdenkend, en allemaal dezelfde jurk en hetzelfde pak is dus niet nodig. "Als ze zich er maar prettig in voelen," zei de klassenleraar. En de klassenlerares had zelfs nog een tip: een outletwinkel waar we voor een zachte prijs pakken kunnen vinden. Als het maar zwart is, en netjes. Onze zoon heeft tenminste de rest van zijn leven iets om naar begrafenissen aan te trekken.
En gelukkig heeft hij al een danspartner, want dat kan de volgende kostenpost worden: wie in de eigen klas geen danspartner vindt (en bij een oneven aantal jongens en meisjes treft dat lot gegarandeerd een enkeling) moet er één in een lagere klas zoeken, of elders vandaan halen. En dat kan duur uitpakken, want je kunt van de ouders van zo'n danspartner zomaar niet  verwachten dat ze de kosten van de dansles, noodzakelijke kleding en  toegang opdraaien.

De szalagavató is een belangrijk moment in het leven van een Hongaarse scholier, echt zo'n moment waar ouders en grootouders ook bij willen zijn. Geen probleem, daarom is per slot van rekening een sportzaal afgehuurd. Uiteraard betaal je toegang. "Denk eraan, hoe meer familie je uitnodigt, hoe duurder het wordt," aldus de klassenleraar.
Na dat bal wordt het hard werken voor de leerlingen, waarbij de klassenleraar de ouders waarschuwde dat vrije tijd ook belangrijk is voor een goed resultaat. Hij weet waarover hij praat: dit is het jaar waarin heel wat leerlingen van school af direct door moeten naar private leraren om daar voorbereid te worden op topresultaten. Want alleen de besten krijgen straks namelijk toegang tot een goede universiteit.

Modern klassentableau

Omdat je op Hongaarse scholen niet kunt zakken, nemen de eindexamenklassen in mei, voor het begin van het examen, tijdens de ballagás officieel afscheid van school. Gestoken in hun speciale feestkleding trekken ze door het schoolgebouw dat met bloemen versierd is, veelal seringen, omdat die op dat moment overvloedig bloeien.
Er worden droevige liederen gezongen over afscheid nemen en elkaar missen, en het is natuurlijk - net als het bal- een belangrijk fotomoment. "Waar jullie als ouders over na moeten denken, is of je voor die gelegenheden een beroepsfotograaf wilt inhuren." Laat maar zitten, wat mij betreft.
Volgende kostenpost die zich aandient, is het klassetableau: iedere eindexamenklas laat zich door een beroepsfotograaf portretteren, en al die foto's worden dan samengevoegd tot een herinneringsplaat die ergens in de school aan de wand gehangen wordt om deze klas tot in alle eeuwigheid te herinneren. Het is een oude traditie, en vooral in scholen met een lange historie heeft het wel iets aardigs, omdat je aan de tableaus ook de veranderende tijden ziet: stoer kijkende 'arbeiders' in de jaren vijftig, langharige 'hippies' in de jaren zeventig en digitale kitschfantasieën in 2012. Maar daar hangt natuurlijk wel weer een prijskaartje aan. Alleen al het maken van de foto's kost iets van tien euro per leerling. En dat schijnt nog een koopje te zijn.
En dan is er het eindexamen zelf: lange dagen, waarbij ook de inwendige mens verzorgd moet worden. Ook dat is iets waar de ouders, financieel en met mankracht, voor moeten opdraaien. Het examen duurt vier dagen, en al die tijd moet er voor sandwiches en dergelijke worden gezorgd.
Maar dan zijn we er ook bijna. Het enige dat dan nog rest, is het eindexamenbanket. Traditionele scholen huren daar vaak een restaurant voor af, waar de leerlingen een formeel diner van meerdere gangen eten. De klassenleraar had een beter idee: een informele maaltijd in Troféa, een restaurantketen die voor een vaste prijs een uitvoerig buffet aanbiedt, waar ieder wel wat vindt dat hij lust. En daarna met elkaar de stad in, om gewoon lekker feest te vieren. Beter eten en gezelliger.
Maar niet chique, en dat het chique is, schijnen sommige ouders belangrijk te vinden. Ik hoorde gisteren van een andere school, waar de ouders hun kinderen overtuigd hadden om niét naar Troféa te gaan. De leerlingen waren achteraf diep teleurgesteld, want het diner was duur en slecht, maar de ouders konden anderen tenminste vertellen dat het eindexamenbanket op een boot op de Donau plaats had gevonden.
Oh, vergeet ik toch nog wat: de afscheidsgeschenken voor de leraren.  Op de emaillijst die de ouders van de klas onderhouden, is daar inmiddels al een driftige discussie over losgebarsten. Ik zal er maar niet op rekenen dat de docenten met een simpele doos chocolade naar huis worden gestuurd. Hoewel de klassenleraar gisterenavond nog heeft gezegd dat hij echt, ECHT geen afscheidscadeau wil. Maar tradities doorbreek je niet zomaar.

Het eindexamenjaar is pas begonnen. Meer volgt....