Liever naar het buitenland

Universiteit van Decrecen

De klas van mijn zoon, die een jaar voor zijn eindexamen staat, had afgelopen tijd weinig belangstelling voor de studentendemonstraties tegen de invoering van collegegeld en tegen de bezuinigingen op het hoger onderwijs in Hongarije. Opmerkelijk, want de leerlingen een klas hoger waren wel degelijk actief. Het probleem raakt hen ongetwijfeld meer, omdat ze deze weken al moeten besluiten over hun toekomst en een universiteit moeten kiezen. Maar een belangrijke reden waarom niemand bij mijn zoon in de klas zich er echt druk over maakt, is vermoedelijk dat studeren in Hongarije in de hoofden van veel  leerlingen een gepasseerd station is. Iets van de helft van de scholieren heeft plannen om naar het buitenland te gaan.

Ook de ouders verwachten niet anders. Op een recente ouderavond was  de vraag "wat moeten ze voor hun eindexamen halen om elders te kunnen studeren" een van de belangrijkste gespreksonderwerpen. De klassenleraar waarschuwde nog, wijselijk, dat het zo simpel niet is. Buitenlandse universiteiten stellen hoge eisen, en in veel gevallen hangt er ook een behoorlijk prijskaartje aan een studie elders.
De klas van mijn zoon is geen uitzondering. Volgens een recente enquête wil 47 procent van de jongeren en 20 procent van alle Hongaren naar het buitenland. Dat getuigt niet direct van vertrouwen in de toekomst, en is behoorlijk in tegenspraak met de state-of-the-nation speech die premier Orbán deze week hield onder het motto "we doen het beter". András Schiffer, leider van de (overigens ook niet erg goed presterende) oppositiepartij LMP had als commentaar: "Orbán kijkt naar een andere film."
De film waar de Hongaarse scholieren naar kijken, is er een waarbij de belangrijkste universiteiten komend jaar iets van een kwart van hun budget kwijtraken, en waarbij zijzelf, als ze een studiebeurs willen, een contract moeten ondertekenen dat ze na hun studie het dubbele aantal jaren van hun studie in Hongarije zullen werken. Een soort terugbetalen van hun schuld aan de samenleving, aldus de regering, die zo wil voorkomen dat Hongaars intellect massaal naar het buitenland gaat.
Het omgekeerde effect lijkt het resultaat. Een vriendin van mij, directrice van een middelbare school, vertelde dat van de vorige eindexamenklas 20 procent van de leerlingen in september al naar het buitenland was vertrokken. En degenen die gaan, zijn de slimsten, met de beste cijfers en de beste talenkennis.
Grote kans dat het overgrote deel van hen, als ze in Hongarije waren gaan studeren, nooit naar het buitenland zouden zijn vertrokken, of hooguit na hun studie voor een aantal jaren, om ergens een mastersopleiding te doen. Je raakt verliefd, je krijgt een partner, een huis en kinderen, en je blijft in de buurt van oma en opa.
Maar als je op je 18de een keuze voorgelegd krijgt die je toekomst voor de komende zoveel jaar vastlegt en je met handen en voeten bindt, wordt dat buitenland plots een stuk aantrekkelijker dan daarvoor. En als je al eenmaal in dat buitenland studeert, bouw je daar je leven op. Je ontmoet daar je partner, maakt vrienden voor het leven, vindt er je eerste baan, koop er een huis en krijgt kinderen. Grote kans dat veel van die scholieren nooit meer terugkeren, behalve om met de kinderen bij oma en opa op vakantie te gaan.
Er is een groep studenten die tekent, erop gokkend dat een nieuwe regering deze wet voor hun afstuderen wel afgeschaft zal hebben. Het alternatief is het contract niet tekenen en je studie zelf betalen. De bedragen daarvoor kunnen behoorlijk oplopen, want feitelijk moeten studenten zelf voor de totale studiekosten opdraaien. Dan kun je natuurlijk natuurlijk net zo goed kijken of je elders meer waar voor je geld krijgt. Want dankzij de EU kunnen Hongaren (en Nederlanders trouwens ook) in Denemarken bijvoorbeeld gratis studeren. En wie het echt goed doet, kan zelfs in Cambridge een beurs krijgen.
Het Constitutionele Hof heeft het studiecontract inmiddels ongrondwettelijk verklaard. Het is mooi om te zien dat dat hof niet alles voor zoete koek slikt, maar daarmee is de kous niet af. In tegendeel. Toen deze grondwet in 2011 werd aangenomen, werd er trots verklaard dat hij "in graniet" gehouwen was. Zo trots was de regering erop, dat iedere burger een gratis exemplaar kon aanvragen en er zelfs een speciale prachtuitgave kwam met schitterende platen erin.
Geen idee hoeveel mensen die grondwet hebben aangevraagd, maar het is zonde van de moeite geweest, want de constitutie lijkt eerder in pudding gehouwen te zijn. Hij is inmiddels al vier keer aangepast, en een van de aanpassingen is een bepaling dat studenten die een beurs willen, na hun studie in het land moeten werken. Zoiets hoort natuurlijk helemaal niet in een grondwet thuis, en de enige reden om het erin op te nemen, is dat het grondwettelijk hof nu niets kan zeggen: als iets in de grondwet staat, kan het immers niet tegen de grondwet zijn. En zo is de Hongaarse constitutie langzaam een vergaarbak aan het worden voor wetten die de huidige regering zo belangrijk vindt, dat ze er hoe dan ook doorheen gedreven moeten worden, wat voor gegronde bezwaren er ook tegen mogen zijn.
Dat doet het vertrouwen in de grondwet geen goed, maar maakt het bovendien razend moeilijk voor toekomstige regeringen om er iets aan te veranderen. Want daarvoor is een tweederde meerderheid in het parlement nodig, en die win je niet zo snel. Niet dat er volgens premier Orbán andere regeringen komen. In zijn toespraak afgelopen week ontvouwde hij zijn plannen voor de komende twintig jaar, dus hij verwacht nog even aan te blijven.
Ik ontmoette een tijd geleden een vrouw die weg wilde uit Hongarije "voor het te laat was". Ze had de jaren van het communisme nog meegemaakt, toen je niet zomaar weg kon, en vertrek naar het buitenland als landverraad werd gezien. Het studentencontract was voor haar een eerste stap in die richting. Zo'n vaart zal het niet lopen, denk ik. Maar dat sommige mensen die angst bekruipt, maakt niet vrolijk.