Over Horthypleinen en Horthybeelden

Afgelopen dinsdagnacht goot advocaat Péter Dániel een pot rode verf over het nieuwe Horthy-standbeeld in het dorpje Kereki. Het was een daad van protest tegen de nieuwe verering van een man die Dániel omschrijft als massamoordenaar en oorlogscrimineel. Het houten beeld is inmiddels verwijderd.

Horthy en Hitler

De onthulling van het Horthybeeld ruim een week eerder is de zoveelste stap in de sluipende rehabilitatie van admiraal Miklós Horthy, de autoritaire en conservatieve regent die tussen 1920 en 1944 het Hongaarse staatshoofd was. Het dorpje Kereki, niet ver van het Balatonmeer, is buitengewoon actief op dit vlak. Eerder doopten ze een plein al om tot Horthyplein. De burgemeester is er overigens niet enthousiast over, maar hij legt zich volgens eigen zeggen neer bij de meerderheid, al schijnt het overgrote deel van de dorpelingen ook weinig te voelen voor deze Horthyverering.
Kereki staat niet alleen. Een paar weken geleden werd in Gyömrőn, een dorp onder de rook van het vliegveld van Boedapest, het centrale plein dat de afgelopen 65 jaar nota bene het Vrijheidsplein heette ook naar Horthy vernoemd. Ook andere plaatsen hebben afgelopen tijd over zulke naamswijzigingen gedebatteerd. In Vác werd het voorstel voorlopig van tafel geveegd.
Onlangs kondigde het ministerie van onderwijs dat vanaf komend jaar, "op veelvuldige vragen uit de onderwijswereld" naar meer aandacht voor "conservatieve schrijvers uit de jaren dertig" drie schrijvers worden toegevoegd aan het verplichte curriculum Hongaarse literatuur: Albert Wass, Dezső Szabó, en József Nyirő. Alle drie waren voor de Tweede Wereldoorlog bekende nationalistische publicisten, en alle drie waren openlijke antisemieten. Je kunt alleen maar een echte Hongaar zijn als je ook antisemiet bent, zo schreef Szabó. De geschriften van Wass wemelen van de antisemitische uitspraken en de man is (hoewel hij dat zelf altijd heeft ontkend) lid van de fascistische Pijlkruisers geweest. Wass en Nyirő, die beiden in 1944-1945 het land ontvluchtten, werden kort na de oorlog veroordeeld als oorlogsmisdadigers.

Maar dat verhindert niet dat ze vanaf komend jaar verplichte kost worden voor Hongaarse middelbare scholieren. Die zullen daar waarschijnlijk niet blij mee zijn, want hoewel de drie in bepaalde kringen, vooral onder Jobbik-aanhangers, zeer populair zijn, schijnt hun werk volgens veel literaire critici onleesbaar dan wel van zeer matige kwaliteit te zijn.
Een hoge regeringsfunctionaris sprak in 2011 al zijn onvrede uit over het feit dat Horthy in het Hongaarse Holocaustmuseum werd geassocieerd met Auschwitz. Het kostte de directeur zijn baan. Vorig jaar gaf premier Viktor Orbán opdracht voor vijftien schilderijen over de geschiedenis van Hongarije in de 20ste eeuw. Sinds begin dit jaar zijn die te zien in de Nationale Galerie in Boedapest. Een ervan beeldt Horthy af als een Hongaarse leider die het land langs duistere (buitenlandse) machten loodst. En in de (deels vernieuwde) tentoonstellingen in het Nationaal Museum en het Boedapest Museum wordt de regent kritiekloos als een groot staatsman neergezet.
Het zijn allemaal tekenen dat er een herwaardering gaande is voor het gedachtegoed van de jaren dertig. Horthy is in de ogen van velen het symbool van verzet tegen het onrecht van het verdrag van Trianon, waarbij Hongarije na de Eerste Wereldoorlog tweederde van zijn grondgebied verloor. Dat is in zekere zin opmerkelijk, want dat verdrag werd getekend toen Horthy al staatshoofd was. Bovendien was Horthy verantwoordelijk voor de anticommunistische Witte Terreur begin jaren twintig die in het totaal zo’n 5000 mensen het leven kostte. Het was, zeggen zijn verdedigers, een antwoord op de Rode Terreur van de kortstondige Hongaarse Radenrepubliek, maar het was wel een buitengewoon gewelddadig antwoord: in de Rode Terreur kwamen 590 mensen om, en behalve communisten kwamen tijdens de Witte Terreur talloze sociaaldemocraten en joden van links en rechts om het leven.
Hij sloot een bondgenootschap met Hitler-Duitsland en hij wordt door vele historici - maar niet door veel Hongaren - medeverantwoordelijk gehouden voor de transporten van honderdduizenden joodse Hongaren naar Auschwitz in de zomer van 1944. Een Hitler was hij niet, maar politiek past hij in het rijtje van toenmalige bondgenoten van Hitler als Pétain, Salazar, Franco en ook Mussolini. Net als de drie gerehabiliteerde schrijvers kun je hem op zijn zachtst gezegd omstreden noemen.