Beter laat dan nooit

Pijnlijke beelden deze week in het Hongaarse Gyöngyöspata: geüniformeerde rechtsradicalen die 'orde op zaken' komen stellen in het dorp, zigeuners die door het Internationale Rode Kruis worden geëvacueerd (of op een 'al lang vooraf geplande picknick' gaan), politie die machteloos toekijkt, en afgelopen dinsdagnacht, iets wat er al weken aan zat te komen: een knokpartij tussen extreemrechts en zigeuners, waarbij vijf gewonden vallen.
Al zes weken lang intimideren geüniformeerde extremisten de lokale zigeuners in Gyöngyöspata, en wat vooral opvalt is de totale onhandigheid waarmee de zaak door de autoriteiten wordt aangepakt. Ik geloof niet dat premier Viktor Orbán of de regering gelukkig zijn met wat er gebeurt, maar gelijktijdig is er duidelijk huiver om het probleem aan te pakken.
Want laten we eerlijk zijn: niet alleen de aanhangers van de extreemrechtse Jobbik en de nog rechtsere organisaties die nu in Gyöngyöspata de kop opsteken, hebben iets tegen zigeuners. Anti-romagevoelens worden door het overgrote deel van de Hongaren gedeeld, ook door mensen die op Orbán stemmen of op de socialisten. De term 'zigeunercriminaliteit' die Jobbik in zijn propaganda gebruikt, slaat zo makkelijk aan, omdat iedereen er, terecht of onterecht. meteen een beeld bij heeft: gestolen kippen, leeggestolen groententuinen, diefstallen uit de plaatselijke dorpswinkel, wasgoed dat van de lijn verdwijnt. Van zulke diefstallen worden ze in de ogen van sommigen heel rijk: ik hoorde laatst iemand op de radio zeggen dat alle zigeuners in een Mercedes rijden.
Maar Orbán gaat er duidelijk vanuit dat het begrip van zijn aanhang voor extreemrechts zijn grenzen heeft, en dat die grenzen na de gebeurtenissen van afgelopen week zijn bereikt. "Nu zijn we in de situatie waarin het hele land denkt dat dit niet goed is, dat dit in de richting van geweld gaat en dat we mensen moeten beschermen voor geweld (...) Tot nu toe was er geduld en begrip, maar dat is nu voorbij," zei de Hongaarse premier vanochtend op de commerciële TV-zender TV2 naar aanleiding van de gewelddadige gebeurtenissen dinsdagavond, die door de politie als een provocatie van extreemrechts worden omschreven.
De wetgeving gaat aangepast worden om het makkelijker te maken om geüniformeerde groepen aan te pakken. Volgens het wetsvoorstel kun je in toekomst drie jaar in de gevangenis belanden als je bewust en georganiseerd door middel van al dan niet terechte beschuldigingen paniek creëert om zo stemming te maken tegen een nationale, etnische of religieuze groepering. Ongeveer althans, juridische taal is nu eenmaal niet de simpelste.

Hongaren zijn we, daarna pas zigeuners.

Beter laat dan nooit, maar toch. Het lijkt onwaarschijnlijk dat er daarvoor echt geen mogelijkheid was om die paramilitairen aan te pakken. En als die mogelijkheid er niet was, waarom moest het dan zo lang duren voor dit wetsvoorstel er kwam? Per slot van rekening heeft deze regering de afgelopen maanden herhaaldelijk getoond dat nieuwe wetten in een mum van tijd tot stand kunnen komen als men dat nodig vindt.
Weken geleden zei staatssecretaris Balog, die zich met Roma-zaken bezighoudt, al dat het natuurlijk niet kon dat paramilitaire groeperingen angst zaaiden in dorpen. En toch gebeurde het, niet alleen in Gyöngyöspata. Af en toe is er de afgelopen weken wel halfslachtig opgetreden, maar binnen de kortste keren stonden de kaalkoppen weer in de straat.
Met als gevolg dat in dorpen, waar de verhoudingen eerder misschien niet blakend waren, maar ook niet overdreven slecht, mensen nu wederzijds in angst en wantrouwen leven. Wie hoopte dat de problemen zich vanzelf zouden oplossen, zoals de regering leek te doen, moet toch eens ter plekke gaan praten.
Je mag hopen dat de nieuwe wet ervoor zal zorgen dat de politie in toekomst niet alleen toekijkt en voorkomt dat de twee groepen met elkaar slaags raken, maar actief ingrijpt als zich weer ergens een groep geüniformeerden meldt om de lokale zigeuners te terroriseren. In Gyöngyöspata gonst het nu van de agenten,  Maar het kwaad dat in het dorp gezaaid werd, is daarmee natuurlijk niet zomaar uit de wereld. Onderlinge angst en wantrouwen ban je nu eenmaal niet uit met een wet.