ONDERZOEKSJOURNALISTIEK MOEILIJK VAK IN HONGARIJE

Betaal honderd euro voor een valse doktersverklaring, eenzelfde bedrag voor een corrupte ambtenaar, en je kunt in heel Boedapest, en in zo’n vijftig landen wereldwijd, gratis parkeren. Handel in valse invaliditeitsbewijzen is big business in de Hongaarse hoofdstad. Maar een tv-journalist die onlangs voor de camera bracht hoe makkelijk dat gaat, werd vervolgens aangeklaagd wegens valsheid in geschrifte en omkoping van een ambtenaar.
Gelukkig had Géza Polgár, verslaggever van de Hongaarse RTL, vooraf netjes gemeld waar hij mee bezig was. Daardoor kwam de klacht wegens omkoping al snel te vervallen. Maar de beschuldiging van valsheid in geschrifte bleef staan, al leverde Polgár zijn valse parkeerkaart direct na afloop van de opnames bij de politie in. Pas toen een aantal mensenrechtenorganisaties in een open brief protesteerden, werd van verdere vervolging afgezien.
Onderzoeksjournalisten hebben het moeilijk in Hongarije. Er is te weinig geld en journalisten die van hun baas de ruimte voor onderzoek krijgen, lopen serieuze risico’s op strafrechtelijke procedures in plaats van het bedankje dat in het geval van Polgár’s onderzoek eerder op zijn plek zou zijn geweest. Dat onderzoeksjournalistiek een belangrijke rol speelt in het bestrijden van corruptie, is in de politiek en de rechtspraak nog niet echt doorgedrongen.
Het gaat bij de handel in valse invaliditeitsverklaringen niet alleen om parkeerkaarten, maar ook om onterechte uitkeringen en subsidies voor bedrijven die ‘invalide’ werknemers in dienst hebben. Er zijn schattingen dat onder de tien miljoen Hongaren pakweg 800.000 valse invaliditeitsbewijzen in omloop zijn. Artsen verdienen aan de praktijk, maar er wordt ook gebruik gemaakt van stempels van dode, geschorste of niet-bestaande artsen.
“Je zou verwachten dat zo’n uitzending aanleiding is tot nader onderzoek, maar dat is zelden zo. Sommige officieren zeggen zelfs dat ze niets doen naar aanleiding van tv-programma’s die ze in hun vrije tijd zien” zegt Balász Dénes van de Civiele Vrijheidsunie, die onderzoeksjournalisten financiële en ook juridische steun geeft.
De wettelijke bescherming van journalisten laat volgens Dénes te wensen over. De kans om aangeklaagd te worden wegens smaad is groot, ook als verhalen kloppen. Dat betekent voor onderzoeksjournalisten dat ze 100 procent zeker van hun zaak moeten zijn voor ze iets publiceren. Verder oefenen adverteerders vaak druk uit op een hoofdredacteur om publicatie tegen te gaan.
Naar aanleiding van de kwestie Polgár heeft de minister van justitie inmiddels een wet aangekondigd die onderzoeksjournalisten moet beschermen tegen onterechte vervolging. Maar gelijktijdig zijn alle partijen in het Hongaarse parlement het eens over een nieuwe mediawet die het leven voor journalisten juist moeilijk maakt. Daarmee zou justitie bijvoorbeeld het recht krijgen om laptops van journalisten in beslag te nemen om hun bronnen te achterhalen. “Dat gaat heel ver. Ik verwacht dan ook niet dat die wet er uiteindelijk in deze vorm echt doorheen kom,” zegt Dénes.