Wekelijks krijgt de Hongaarse Kiesraad enkele tientallen voorstellen voor referenda voorgelegd. Meestal zijn het vragen van het caliber: 'Bent u ervoor dat alle parlementariërs in de gevangenis worden opgesloten', of, 'Vindt u dat bier gratis moet worden'.
Constitutioneel jurist Gábor Halmai behoort tot de mensen die erover moeten oordelen of dergelijke vragen wettelijk aan het volk voorgelegd kunnen worden in een referendum. Let wel: als de kiesraad besluit dat een vraag inderdaad aan de eisen voldoet, zegt dat nog niet dat daar ook een referendum over komt.
Om er echt een referendum van de maken, moeten naast de kiesraad 200.000 burgers je voorstel met hun handtekening ondersteunen. Als je Pista bácsi bent die met een paar palinka's op dacht leuk te zijn, is de kans dat je dat voor elkaar krijgt, niet zo groot. Zelfs een kleine actiegroep die echt wat wil bereiken via een volksraadpleging zal er nog moeite mee hebben om aan die eis te voldoen.
Maar in de meeste gevallen sneuvelen de voorstellen al meteen bij de kiesraad, omdat ze hoe dan ook niet voldoen aan de eisen die de wet stelt. 'Alleen,'zegt Halmai, 'Zijn we wel verplicht om iedere afwijzing netjes te motiveren, dus het betekent hoe dan ook een behoorlijke hoop werk'.
Een paar jaar geleden was dat anders. Toen kwamen er in een maand misschien vijf voorstellen binnen, en de meeste daarvan waren in ieder geval nog enigszins serieus te nemen.
Dat dat veranderd is, vindt Halmai een veeg teken: 'Het getuigt er niet van dat mensen het referendum als middel hebben ontdekt, het getuigt er eerder van dat ze het niet meer serieus nemen, omdat ze hun vertrouwen in de politiek kwijt zijn.'
Het referendum was ooit bedoeld om het volk een stem in de politiek te geven, maar die functie heeft het in Hongarije al lang niet meer. De politieke partijen zijn ermee vandoor gegaan.
Oppositiepartij Fidesz wil komend voorjaar een referendum organiseren over de eigen bijdrage in de gezondheidszorg en de invoering van collegegeld voor studenten, twee maatregelen die de regering afgelopen jaar nam om het gat in de begroting te dichten.
Dat lijkt een schot voor open doel, want als je mensen vraagt of ze hun geld liever in hun zak houden, is het antwoord vrijwel zeker ja. Niet voor niets is het Fidesz gelukt om in luttele tijd één miljoen handtekeningen op te halen. Daarom mag er volgens de Hongaarse wet ook geen referendum over belastingsmaatregelen worden georganiseerd.
Ondanks die miljoen ondertekenaars geven opiniepeilingen overigens aan dat het referendum een mislukking wordt, omdat er niet voldoende mensen naar de stembus zullen gaan om het rechtsgeldig te laten zijn. Dat is een algemeen probleem met referenda in Hongarije: er komen altijd te weinig mensen.
De enige uitzonderingen waren de referenda waarin besloten werd over het NAVO- en het EU-lidmaatschap. En die werden alleen een succes, omdat de wet vooraf was aangepast. De eis dat de helft van de kiezers naar de stembus moest gaan, was ook voor die volksraadplegingen te hoog gegrepen. Sindsdien is de regel dat een referendum geldig is als minsters 25 procent van alle kiezers zich voor (of tegen) de vraag heeft uitgesproken. In principe hoeft dus niet meer dan een kwart van de bevolking naar de stembus te gaan, als die mensen maar allemaal hetzelfde stemmen.
Wat niemand zich ongetwijfeld zal realiseren is, dat zelfs als het referendum wél rechtsgeldig is, er voor de regering nog weinig aan de hand is. 'In de referendumtekst is geen termijn vastgelegd hoe lang zo'n eigen bijdrage in de gezondheidszorg verboden wordt,' aldus Halmai.
Het gevolg daarvan is niet, zoals je zou verwachten, dat er nóóit meer een eigen bijdrage kan worden ingevoerd. Het gevolg is precies het omgekeerde: de regering kan de wet afschaffen en de volgende dag in een nieuwe wet opnieuw een eigen bijdrage introduceren. Of misschien iets dat een beetje anders heet: een doktersbezoekbelasting, bijvoorbeeld. Dat zal de regering niet populairder maken bij de kiezer, maar eerlijk is eerlijk, populair is ze op dit moment toch al niet.
Volgens Halmai zouden politieke partijen zich eigenlijk verre moeten houden van referenda. Zij hebben het parlement als platform om hun mening te spuien en politiek te bedrijven. Nu is het referendum simpelweg een onderdeel geworden van het politieke spel, en wat het extra kwalijk maakt, is dat er een sluis is opengezet.
Wat Fidesz nu doet, kunnen de socialisten over een paar jaar ook als ze in de oppositie zitten. Maar als politieke partijen elkaar in de komende decennia op die wijze dwars gaan zitten, zal dat alleen maar betekenen dat de kiezer minder de politiek minder dan ooit serieus zal nemen. De volksraadpleging die een middel had moeten zijn om de democratie te bevorderen, dreigt zo te verworden tot een instrument dat de democratie ondermijnt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten